How to: een kruiden decoct

Wat een woord; decoct - gelukkig hoeven we daar niet lang bij stil te staan. Want dat simpel te maken maar o-zo smakelijke kopje thee is slechts één manier om kruiden te gebruiken.

Het maken van een kruidenaftreksel of infusie – onze gangbare manier om met kruiden te werken – is namelijk niet voor elk kruid(type) even geschikt. Overigens wel met name van toepassing als het gaat om kruidenbereiding bij medicinale toepassing. Een erg eenvoudige definitie van een afkooksel is een gekookte kruidenthee. 

In deze how to gaan we dieper in op decocten oftewel afkooksels. Je leert hoe je een decot maakt en welke kruiden voor dit type kruidenpreparaat het best geschikt zijn.

Het kan wat langer duren om afkooksels te bereiden dan het maken van een infusie of aftreksel. Infusies worden gebruikt voor de kruidenbereiding van de zachtere delen van planten. Bij een aftreksel wordt middels heet water de actieve bestands- en smaakdelen opgelost. Bij inname van het aftreksel komen de voedingsstoffen zoals actieve inhoudsstoffen, vitamines en mineralen uit de kruiden via het water binnen. Een afkooksel wordt gebruikt voor het extraheren van bestanddelen uit de hardere, zelfs houtachtige plantendelen. Denk aan worteldelen, schorsen, zaden, bessen en paddenstoelen.

Wat is een afkooksel?

Een decoct of afkooksel is een kruidenpreparaat gemaakt door de kruidbestandsdelen te koken in water of een andere vloeistof. Een manier van kruidenbereiding dus. De kruiden worden meestal in water gekookt. Het doel van afkooksels is om de oplosbare actieve bestanddelen uit de kruiden te krijgen

Zoals gezegd, het betreft altijd hardere of houtachtige delen van de plant. Plantdelen die een dichte, gesloten textuur hebben. Via een afkooksel worden de oplosbare actieve bestanddelen van de kruiden verkregen. Een decoctie valt wel vaak onder de noemer (kruiden)thee.

Een tisane of kruidenthee wordt vaak gemaakt van de bladeren, bloemen en andere zachtere delen. Dit door ze een relatief korte periode te laten trekken in heet water. Voor een decoctie worden de hardere delen van de plant gebruikt. Zoals de wortels, schors, en - afhankelijk van de plant, de zaden en bessen.

Net als thee, infusies en vele andere vormen van kruidenbereiding, kennen afkooksels een lange gebruiksgeschiedenis. Oude apothekers – beter gezegd: kruideniers, want apothekers waren lange tijd met name kruideniers waarbij zij oorspronkelijk als groothandelaar in specerijen, verfstoffen en kruidenwijnen handelden – hadden al uitgebreide beschrijvingen van afkooksels van verschillende kruiden met een officiële standaard voor de bereiding.

Bij uitzondering worden decocties gemaakt van bladeren en andere kruidenmaterialen waar normaal infusies van worden gemaakt. Dit omdat bijvoorbeeld een sterkere oplossing gewenst is. Bijvoorbeeld als natuurgeneeskundig medicijn. Dit gebeurt bovendien als de smaak niet in de overweging wordt meegenomen.

Officieel moesten - en nog steeds moeten - afkooksels (decocta) volgens een vaste, standaardbereiding gemaakt worden.

Zo moeten afkooksels vers worden gemaakt, en wanneer de sterkte ervan niet anders is voorgeschreven, moeten ze worden bereid door 50 gram van het geneesmiddel of kruid, grof vermalen, met voldoende water (1000 ml).

De bereiding is daarbij als volgt: doe het kruid in een geschikte pan met deksel, voeg 1000ml koud water toe, dek af en laat 15 minuten koken. Laat het nog zo'n 10 min. staan tot zo'n 40 °C, pers en zeef de uitgedrukte vloeistof en spoel de zeef met voldoende koud water om het afkooksel weer aan te vullen tot 1000 ml. Koel af tot ongeveer 20 °C voor gebruik.

Hoe maak je een kruidendecoct?

Voor een decoctie de plantdelen tot 45 minuten (en soms zelfs langer) in water meegekookt. Hoe exotisch het ook klinkt, er is weinig ingewikkelds aan. Waarom een decoctie maken? Eenvoudig gezegd duurt het langer om extracties uit harde vezelachtige plantendelen te halen, dus moet het water gedurende een langere tijdsperiode heet worden gehouden om de cellulose voldoende af te breken om te kunnen oplossen in het water. Soms worden dezelfde wortels of schorsen zelfs twee keer gekookt en worden de twee resulterende vloeibare extracties samengevoegd.

Een afkooksel maken hoeft dus helemaal niet moeilijk te zijn. Sterker nog, het is vrij recht toe, recht aan. De basisaanwijzingen voor het maken van een decoct zijn als volgt.

• Gebruik een theelepel tot een eetlepel kruid per kop koud water
• Doe de kruiden en het koude water in een pan
• Zet die pan op het fornuis en breng zachtjes aan de kook
• Doe deksel op de pan en laat 20-40 min. zachtjes koken
• Haal de pan van het vuur en laat het afkooksel afkoelen tot kamertemperatuur
• Zeef de kruiden en spoel na, gebruik binnen 48 uur

4 Tips voor de bereiding van een kruidenafkooksel

1. Begin met koud water

Belangrijk om afkooksels met koud water te beginnen omdat wanneer de kruiden direct in kokend water gedaan worden, waardoor bepaalde plantaardige bestanddelen moeilijk in het water oplossen.

2. Gebruik meer kruiden wanneer deze vers zijn

Er bestaat een belangrijk verschil tussen verse en gedroogde kruiden. Door het drogen van kruiden wordt natuurlijk vocht onttrokken. Dit betekent effectief dat gedroogde kruiden dus geconcentreerder zijn dan verse kruiden.

Verse kruiden hebben door het hogere vochtgehalte de eigenschap het effect van een afkooksel te verdunnen. Verdubbel de hoeveelheid als je verse kruiden gebruikt.

3. Vermaal kruiden of gebruik poeders

Veel kruidenbereiders vermalen of pletten (bijv. zaden) kruiden voor het afkoken. Zo ontstaat er een groter raakoppervlak van het kruid met het water.

Vergelijkbaar met een kleinbladige of versneden thee. De smaak is per definitie sterker dan bij een volbladige thee. Vergelijk bijvoorbeeld maar eens een goedkoop theezakje met losse thee. Het theezakje kun je er na seconden al wel weer uithalen omdat het zo snel smaak afgeeft.

Hetzelfde is van toepassing bij de snitgrootte van de kruiden die je gebruikt. Het pletten van zaden is aangeraden omdat veel zaden een harde schil hebben, terwijl veel smaak en actieve inhoudsstoffen zo (niet of zeer beperkt) vrijkomen. Een vijzel gebruiken biedt vaak oplossing.

Bij poeder gaat het helemaal snel, en is het zelfs raadzaam minder grote hoeveelheden te gebruiken. Bij een poeder spreken we overigens al niet meer over een afkooksel maar over een oplossing.

4. Infusie combineren met een afkooksel

Sommige kruiden zijn niet geschikt als afkooksel of geven juist actieve inhoudsstoffen niet af als infusie. Ondanks de verschillen in bereiding zijn kruiden toch goed gecombineerd te gebruiken.

Kruiden die het best als afkooksel worden bereid, kun je dan ook nog steeds combineren met kruiden die je bereid als aftreksel.

Voor een combinatie bereid je eerst de harde, houtachtige kruiden als afkooksel. Op het moment dat het afkooksel (bijna) klaar is, zet je het vuur uit en voeg je vervolgens de overige kruiden toe. Vergeet niet dat wanneer je de pan van het vuur haalt, dat deze afgedekt blijft. Laat alle kruiden samen trekken volgens de instructies passend bij de infusie.

Te gebruiken kruiden

Welke kruiden kun je het best als afkooksel bereiden? Poeh, moeilijke vraag hoor! Gelukkig hebben we hier een antwoord op. We hebben een van de meest gebruikte kruiden - zeker niet volledig – die zeer geschikt voor een decoct. Denk er om, het geeft een goed begin maar is dus niet volledig.

Als je vragen hebt over hoe je van een bepaald kruid een afkooksel maakt, is het altijd een goed idee om zelf onderzoek te doen en meer te weten te komen over de planten die je gebruikt.

Wortel en rhizoma 

• Astragalus† (Astragalus membranaceus)
• Ashwagandha (Withania somnifera)
• Cichorei (Cichorium intybus)
• Black cohosh (Cimicifuga racemosa)
• Klis (Arctium lappa)
• Paardenbloem (Taraxacum officinale)
• Echinacea (Echinacea purpurea, etc.)
• Eleuthero (Eleutherococcus senticosus)
• Gember (Zingiber officinale)
• Ginseng (Panax ginseng, P. quinquefolius*)
• Zoethout (Glycyrrhiza glabra)
• Kava (Piper methysticum)
• Heemst† (Althaea officinalis)
• Kurkuma (Curcuma longa)
• Wilde Yam (Dioscorea villosa)
• Krulzuring (Rumex crispus)

Schors en bast

• Kaneel (alle Cinnamomum soorten)
• Zwarte haagdoorn† (Viburnum prunifolium, syn: Amerikaanse sneeuwbal)
• Gelderse Roos† (Viburnum opulus)
• Amerikaanse vogelkers† (Prunus serotina, syn: bospest)
• Slippery Elm† (Ulmus rubra)
• (Schiet)wilg (Salix alba)

Zaden, noten en bes

• Kardemom (Elettaria cardamomum)
• Koriander (Coriandrum sativum)
• Vlierbes (Sambucus nigra)
• Venkel (Foeniculum vulgare)
• Meidoorn (alle Crataegus soorten)
• Kolanoot (Cola nitida)
• Mariadistel (Silybum marianum)
• Rozenbottels (Rosa soorten)
• Schisandra (Schisandra chinensis, S. species)
• Monnikspeper (Vitex agnus-castus)

Paddenstoel

• Chaga (Inonotus obliquus)
• Cordyceps (Cordyceps sinensis)
• Maitake (Grifola frondosa)
• Oesterzwam (Pleurotus ostreatus)
• Reishi (Ganoderma lucidum)
• Shiitake (Lentinula edodes)
• Kalkoenstaart (Trametes versicolor)

Twijfel je wel kruid het beste als afkooksel / decoct of aftreksel / infusie kan worden bereid? Als planten veel nuttige vluchtige oliën bevatten dan is het beste om ze als infusie te bereiden.

Door de hitte bij een afkooksel zouden de vluchtige oliën namelijk verloren gaan.

Zonde.

Voorbeelden hiervan zijn valeriaan, pepermunt, goudsbloem, Amerikaanse vogelkers en venkel.

Planten die juist veel slijmstoffen bevatten, zoals heemst en slippery elm, kunnen het best worden bereid als een koud aftreksel in plaats van een decoct.

Afkooksels hoeven niet alleen gebruikt te worden voor orale inname. Je kunt afkooksels prima toevoegen aan badwater om zelf in te weken. Een andere toepassing is als kompres.